فرض کنید به یک رستوران فست فود رفته و می خواهید ساندویچ سفارش دهید. به سمت محل سفارش می‌روید که پر از جمعیت است. اما متوجه می شوید که در سمت دیگر رستوران با سرعت بیشتری سفارش می‌گیرند، بنابراین تصمیم می‌گیرید به آن سمت بروید. در همین لحظه، در ذهنتان محاسبه‌ای انجام داده و تصمیم گرفته‌اید: “برو به جایی که سریع‌تر سرویس می‌دهند.” در واقع شما محاسبه ای انجام نداده‌اید، اما ناخودآگاه متوجه شده‌اید که سمت دیگر کارآمدتر و باارزش‌تر است تا سریع‌تر سرویس بگیرید.

در آنالیز تاکتیکی فوتبال مدرن، این تقریباً همان چیزی است که مفهوم “تهدید مورد انتظار” را توضیح می‌دهد. این واقعیت که بعضی فضاها ارزش بیشتری نسبت به دیگر فضاها دارند. همین موضوع در زمین فوتبال نیز صدق می‌کند. داشتن توپ در این دو عکس به یک اندازه برای گل زدن ارزشمند نیست.

توضیح مفهوم “تهدید مورد انتظار” (Expected Threat)

یکی از سوالات کلیدی برای همه علاقه‌مندان به فوتبال – از مربیان و آنالیزور‌ها گرفته تا هواداران – این است که چگونه می‌توان کیفیت یک بازیکن را با استفاده از داده‌ها ارزیابی کرد. اگر بازیکنی گل‌های زیادی بزند، حتما بازیکن خوبی است. این را می‌دانیم که یافتن موقعیت‌های گل‌زنی خوب (با مقدار بالای گل مورد انتظار یا xG) بسیار مفید است. اما درباره تمام پاس‌ها، دریبل‌ها، بلوک‌ها و دفع توپ‌ها چه می‌توان گفت؟ چگونه آن‌ها را ارزیابی کنیم؟

با این ذهنیت، The Athletic چند سال است که در آنالیز تاکتیکی بازی‌ها استفاده از مفهوم “تهدید مورد انتظار” (Expected Threat یا xT) را برای ارزیابی عملکرد بازیکنان و تیم‌ها آغاز کرده است. ایده این است که به هر نقطه‌ای از زمین فوتبال یک ارزش اختصاص دهیم، بر اساس احتمالی که داشتن توپ در آن نقطه به گل زدن منجر خواهد شد. یکی از مثال‌های این توزیع احتمالات در زیر نشان داده شده است.

برای ارزیابی اقدامات بازیکنان، باید به این نکته توجه کرد که چگونه یک عمل، احتمال گل‌زنی را تغییر می‌دهد. این تغییر در احتمال گل‌زنی، همان چیزی است که در آنالیز تاکتیکی فوتبال به آن “تهدید مورد انتظار” (xT) گفته می‌شود. اگر یک بازیکن پاسی بدهد که توپ را از جایی که احتمال کمی برای گل‌زنی وجود دارد به جایی منتقل کند که احتمال گل‌زنی بیشتر است، در واقع مقدار xT را به نفع تیمش افزایش داده است. به طور کلی، هر چه توپ به دروازه نزدیک‌تر شود، احتمال گل‌زنی بیشتر می‌شود. هرچند اگر با دقت نگاه کنید، پاس‌های به سمت دروازه‌بان نیز بسته به موقعیت توپ می توانند ارزشمند باشند.

تاریخچه و کاربردها

مفهوم تهدید مورد انتظار (xT) برای اولین بار توسط سارا راد (Sarah Rudd) در سال ۲۰۱۱ مطرح شد. البته او این نام‌گذاری را انجام نداد و در واقع به این مفهوم هیچ اسمی نداد، اما بینش ریاضی لازم را داشت. به همین خاطر بود که او در StatDNA مشغول به کار شد. شرکتی که بعدها توسط تیم آرسنال خریداری شد. اولین بار نام xT توسط کارون سینگ (Karun Singh) در سال ۲۰۱۸ در یک وبلاگ عمومی مطرح شد:

“وقتی ایده‌ای از یک دانشمند زن در یک حوزه مردسالار داریم که اکنون همه‌جا مورد استفاده قرار می‌گیرد، این مهم است که مطمئن شویم همه بدانند این ایده چه کسی است. در تاریخ علم، بارها مشارکت زنان نادیده گرفته شده است. شرم‌آور خواهد بود اگر این اشتباه را در عصر به‌اصطلاح مدرن، به ویژه در فوتبال، تکرار کنیم.”

بنابراین، وقتی در آنالیز تاکتیکی می‌شنویم که لیورپول از شاخص “اضافه‌شده به گل مورد انتظار” (که در واقع همان xT است) در جذب بازیکن در فصل ۱۹-۲۰۱۸ استفاده کرده یا Opta و Statsbomb نسخه‌های خود از تهدید مورد انتظار را دارند، باید به یاد داشته باشیم که همه این‌ها از کار یک زن جوان مصمم شروع شده که بیش از ده سال پیش، به همه کنفرانس‌های آنالیز ورزشی رفت و هر کسی را که می‌دید سوال می‌پرسید تا بالاخره یکی از اولین شغل‌های تحلیل داده در فوتبال را به دست آورد.

آنالیز تاکتیکی: مدل‌های اندازه‌گیری

حالا که این موضوع روشن شد، بیایین به نکته‌ای ظریف‌تر اشاره کنیم. روش‌های بیشتری برای اندازه‌گیری تهدید مورد انتظار نسبت به اندازه‌گیری گل‌های مورد انتظار (xG) وجود دارد. در واقع، تکنیک هایی وجود دارد که با روشی که پیشتر توضیح داده شد، متفاوت و کارآمدتر است. البته منظور این نیست که این روش ها بهتر از چیزی که راد در آرسنال به کار برده است می باشد؛ بلکه بهترین روش پیاده‌سازی xT درصورت دسترسی به داده‌های رویدادهای مسابقه مانند داده‌های Opta ، Statbomb یا Wyscout  است. بعنوان مثال، در عکس زیر بازیکنانی که در فصل ۲۰۲۳-۲۴ در لیگ برتر انگلیس، طبق داده های Opta بیشترین تهدید را از ۳۰ منطقه مختلف زمین ایجاد کرده اند، می‌بینیم.

حتما از دیدن اسم بن چیلول درمنطقه جلوی دروازه حریف تعجب کرده اید! لازم به ذکر است که اعداد نوشته شده نسبت به موقعیت اولیه توپ در منطقه درنظر گرفته شده اند. برای مثال، اگر کوین دیبروینه از منطقه ای دورتر از دروازه حریف پاسی ارسال میکند و ارلینگ هالند از فاصله نزدیک و معمولاً با زدن ضربه‌ای ساده به توپ، آن را وارد دروازه می‌کند، در این موقعیت خاص، تهدید ایجاد شده توسط کوین دیبروینه بیشتر از ارلینگ هالند است. پس لزوما این مهاجمان نوک نیستند که در مناطق نزدیک دروازه حریف، تهدید بیشتری ایجاد می کنند.

نکات کلیدی

منطق روش های نوین محاسبه تهدید مورد انتظار تابع این موضوع که فوتبال یک بازی پویا است، می باشد. یک پاس خوب نه تنها به خاطر جایی که توپ به آن می‌رسد ارزش دارد، بلکه به خاطر تغییری که در دفاع حریف ایجاد می‌کند نیز ارزشمند است. بنابراین، وقتی تهدید یک پاس را محاسبه می‌کنیم، هم مختصات شروع و هم مختصات پایان پاس را در نظر می‌گیریم. همچنین، در بعضی روش ها، شرایط خاصی مانند اینکه آیا پاس یک سانتر یا یک پاس عمقی بوده است نیز لحاظ می‌شود. این امر از بیش‌ارزش‌گذاری سانترهای تصادفی به داخل محوطه جریمه جلوگیری می‌کند.

بطور خلاصه، “تهدید مورد انتظار” (xT) نشان می‌دهد که احتمال گل زدن چطور قبل و بعد از یک حرکت تغییر می‌کند. برای این محاسبه از داده‌های رویدادهای مسابقه استفاده می‌شود. پس می‌توانیم در پروسه آنالیز تاکتیکی مقدار xT یک پاس را بر اساس تفاوت بین مقدار شروع و مقدار پایان محاسبه کنیم. به این ترتیب می‌توانیم به تمام حرکات یک ارزش اختصاص دهیم. هر بازیکن در طول مسابقه، اعتبار xT خود را به طور مداوم جمع‌آوری می‌کند.

پاس‌های رو به جلو ارزش بیشتری دارند. اگر بازیکن معمولاً پاس‌های رو به عقب بدهد، مجموع xT او کمتر خواهد بود. با xT می‌توانیم سهم فضای کسب شده توسط تمام بازیکنان را نشان دهیم.

آنالیز تاکتیکی: تسلط بر بازی یا مومنتوم

یکی از مشتقات تهدید مورد انتظار که امروزه بسیار استفاده می شود، “تسلط بر بازی” یا “مومنتوم” می باشد. مومنتوم بازی در فوتبال به عملکرد نسبتاً مثبت یک تیم در حمله و دفاع در یک بازه زمانی مشخص اشاره دارد. مومنتوم متغیری قدرتمند است که هم می‌تواند تأثیر زیادی بر نتیجه نهایی بازی بگذارد و هم درکی کلی از تسلط نسبی دو تیم بر بازی به ما بدهد. 

برای مثال، بازی اخیر تاتنهام و ایپسویچ تاون در لیگ برتر انگلیس (به تاریخ ۱۰ نوامبر ۲۰۲۴) را درنظر بگیرید. با یک بررسی ساده نقشه مومنتوم هردوتیم، که بر اساس زمان بازی کشیده شده است، میتوان دید که تاتنهام (آبی) دقایق بسیار بیشتری نسبت به ایپسویچ تاون (قرمز) بر بازی مسلط بوده است. گرچه نتیجه بازی ۲ بر ۱ به سود ایپسویچ تاون شده است، می بینیم که فقط در دقایق کوتاهی از بازی -شاید بازه های پنج دقیقه ای و حتی کمتر- این تیم بازی را در دست داشته است. این یعنی ایپسویچ توانسته به خوبی از موقعیت های خود استفاده کند و در دقایق ۳۱ و ۴۳ گلزنی کند.

محدودیت های xT و معرفی پارامترهای دیگر در آنالیز تاکتیکی

تعبیرهای مختلفی از xT وجود دارد؛ مانند مجموع کل، xT بدون پرتاب‌ها یا سانترها، بسته به اینکه چه چیزی مدنظر است. اما xT تنها محدود به اتفاقاتی است که توپ را از یک منطقه به منطقه دیگر منتقل می‌کنند، مانند پاس‌ها و حملات، و اقدامات دفاعی و شوت‌ها را نادیده می‌گیرد. همچنین در آنالیز تاکتیکی معمولاً بر اساس داده‌های محدود پیاده‌سازی می‌شود و عواملی مانند اینکه آیا بازیکن در هنگام انجام حرکت تحت فشار بوده یا خیر را نادیده می‌گیرد. به همین دلیل پارامترهای تکمیل کننده دیگری مانند ارزش‌گذاری حرکات با برآورد احتمالات (VAEP)، ارزش مالکیت (PV) و ارزش‌گذاری حرکات با توپ (OBV)، پس از تهدید مورد انتظار(xT) معرفی شدند که بحث درمورد هرکدام مفصل است.

کاربردهای بسیاری برای xT (تهدید مورد انتظار) وجود دارد. بررسی عملکرد بازیکنان و تیم‌ها در طول بازی‌ها، تصحیح آمار بر اساس مالکیت توپ و در نظر گرفتن راه‌های محاسبه جنبه‌های دفاعی بازی (یا حتی بررسی امکان‌پذیر بودن این کار)، همه موضوعات جالبی برای هر تیم در طول فصل هستند.

• در نوشتن این مطلب از این منابع استفاده شده است:
• وب‌سایت تخصصی statsbomb
• وب‌سایت تخصصی soccermatics
• وب‌سایت اتلتیک

در حوزه آنالیز تاکتیکی در مگ‌تراپی بیشتر بخوانید:
آنالیز تاکتیکی سبک روبن آموریم
آنالیز تاکتیکی سبک فابیان هورزلر